جستاری در تحولات مرکزیت خان بزرگ (مغولستان - چین) و روابط آن با ایلخانان ایران

قبل از تأسیس دولت منطقه ای و امپراطوری جهانی مغول توسط چنگیزخان، در مناطق مختلف ترکستان و آسیای مرکزی، اقوام متعددی از ترک و مغول روزگار می گذرانیدند. چنگیز این قبایل را با درایت و اقتدار خویش متحد ساخت و در قوریلتای سال 602 هـ.ق به عنوان خان بزرگ مغولستان برگزیده شد. تهاجم چنگیز به چین، آسیای مرکزی، روسیه، ایران و دیگر سرزمین های غربی در نیمه نخست قرن هفتم هجری/ سیزدهم میلادی تاریخ آسیا و تا حدی جهان آن روزگار را وارد عصری تازه کرد و تأثیرات گسترده سیاسی، اقتصادی، مذهبی و اجتماعی در صحنه منطقه ای و جهانی از خود بر جای گذاشت. تشکیل خان نشینهای مغول در چین، آسیای مرکزی، روسیه و ایران از جمله پیامدهای آشکار این تهاجمات بود. اگتای قاآن پسر و جانشین چنگیز، مرکزیت خان بزرگ را در قراقروم در مغولستان انتخاب کرد، بعد از آن و پس از درگیری ها بر سر جانشینی خان بزرگ، این مرکزیت از طرف قوبیلای قاآن به چین منتقل شد. هلاکو برادر قوبیلای سلسله ایلخانان را در ایران تأسیس نمود و ضمن حفظ استقلال داخلی قلمرو خود، اوامر صادره از خان بزرگ در چین را پذیرفت، در حالی که اولوس جوجی (اردوی زرین) با ایلخانان و مرکزیت خان بزرگ در کشمکش و جدال بود، عاقبت اطاعت از خان بزرگ در ایران ضعیف شده و از میان رفت.